Zes op de tien samengestelde gezinnen vallen vroeg of laat uit elkaar. Wat blijft er na zo’n breuk over van de band tussen stiefkinderen en -ouders? Negen jaar duurde de relatie van Saskia (36) met de man die drie kinderen had toen ze hem ontmoette. Negen jaar deed ze haar best een goede stiefmoeder te zijn. Ze stelde haar hart open voor de drie, smeerde hun boterhammen, bracht ze naar zwemles, lag wakker als er iets speelde op school en plakte pleisters op open knietjes. En toen ging de liefde voor de vader over en verbrak ze de relatie. Mét de man verloor ze ook de kinderen. ,,Ik heb nog spullen van ze bewaard en tekeningen,’’ vertelt Saskia. ,,Ik heb altijd gedacht dat ik ze ooit weer zou zien en omdat ik me kan voorstellen dat ze vroeg of laat benieuwd zijn naar periodes uit hun jeugd.’’
Maar voorlopig heeft ze geen contact. Toen ze na de breuk een afspraak met haar drie ex-stiefkinderen had staan, merkte ze dat ze er niet klaar voor was. ,,In de relatie met hun vader heb ik mezelf volledig weggecijferd. Ik had geen ruimte voor mezelf. Als ik de kinderen weer zou zien, zouden ze me weer helemaal in beslag nemen. Dat kon ik toen niet aan. Ik realiseerde me weer hoe loodzwaar die negen jaar zijn geweest en hoeveel ik had ingeleverd. Contact met de kinderen betekent indirect contact met mijn ex.’’
Via via hoorde ze onlangs dat het goed gaat met haar ex-stiefkinderen en dat ze benieuwd zijn naar Saskia. ,,Dat deed me meer dan ik had gedacht. Ik voelde me opgelucht. Kennelijk houdt het me toch meer bezig dan ik dacht.’’ Inmiddels hebben haar ex-stiefkinderen haar telefoonnummer en wanneer zij dat willen, wil Saskia ze nu wel ontmoeten.
Veel huwelijken stranden. Ook tweede huwelijken. Van de samengestelde gezinnen in Nederland vallen er zes van de tien uiteen, blijkt uit onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Achter dat abstracte cijfer gaan veel, vaak complexe, verhalen schuil. Een al dan niet moeizaam opgebouwde band tussen volwassenen en kinderen komt opeens in een ander daglicht te staan. Want wat ben je als kind en stiefouder van elkaar als de man of vrouw die jullie ooit samenbracht geen rol meer speelt? En wat wil je van elkaar zijn?
,,Die keuzemogelijkheid zegt veel over een samengesteld gezin,’’ zegt Isabelle van Houten. Als echtscheidingsbemiddelaar krijgt ze ook te maken met stiefgezinnen die niet langer samen blijven. ,,Bij een bloedband ben je voor altijd aan elkaar verbonden, daarin heb je geen keuze. Bij stiefouders en -kinderen is de relatie niet vanzelfsprekend.”
Dat betekent natuurlijk niet dat ex-stiefkinderen en ex-stiefouders elkaar in alle ge- vallen uit het oog verliezen. ,,Ik heb een cliënt gehad die op vakantie gaat met haar nieuwe partner, haar eigen kinderen, haar stiefkinderen én haar ex-stiefkinderen. Voor haar is het vanzelfsprekend dat ze hen blijft zien.’’
Voor Phyleen Mattaar (24) sprak het juist voor zich dat ze haar ex- stiefmoeder níet meer zou zien. ,,Ik was opgelucht toen mijn vader de relatie met haar verbrak,’’ herinnert ze zich. ,,In het begin was het best gezellig tussen ons. We winkelden samen en ik herinner me gezellige momenten waarop we sport keken op televisie.’’ Maar naarmate Phyleen ouder werd en meer van zich liet horen, veranderde de omgang. De ruzies met haar stiefmoeder liepen op. Tot het moment waarop Phyleen de voordeur achter zich dichtsmeet en niet meer naar huis zou terugkeren. ,,Mijn vader ben ik blijven zien maar het contact met mijn stiefmoeder heb ik sindsdien gemeden. Ik heb haar nooit meer gezien.” Ook aan het contact met haar stiefbroer en stiefzus is daarmee een eind gekomen. ,,We waren al uit elkaar gegroeid, maar het blijft raar. We delen toch een stuk geschiedenis. We gingen met elkaar op vakantie en groeiden samen op.’’ In gedachte heeft Phyleen nog wel eens bij haar ex-stiefmoeder aangebeld. ,,Om vervolgens niets te zeggen en te kijken hoe ze reageert als ik opeens voor haar neus sta. Ik wil horen hoe zij terugkijkt op de jaren waarin ze mijn stiefmoeder was. Eigenlijk hoop ik vooral op haar excuses. Dan kan ik het afsluiten.’’ Waarom ze de confrontatie nog niet heeft opgezocht? ,,Omdat ik daar de ballen niet voor heb. We hebben heftige aanvaringen gehad, toen zij en mijn vader nog bij elkaar waren.’’
Of en hoe ex-stiefkinderen en ex-stiefouders contact met elkaar onderhouden, is een weerspiegeling van de band zoals die was vóór de breuk, zegt Suzan Vloet. Als ‘stief- coach’ begeleidt ze nieuwe partners met kinderen uit een eerdere relatie bij het opbouwen van een stabiele toekomst. Bij het uiteenvallen van een samengesteld gezin, wordt onverbloemd duidelijk hoe de verhoudingen tussen alle betrokkenen liggen. Scheidingsbemiddelaar Van Houten wordt geconfronteerd met de harde waarheid. ,,Voor eigen kinderen wordt harder gevochten,’’ zegt ze. ,,Het is misschien een taboe om het hardop te zeggen, maar bij een scheiding wordt duidelijk dat een stiefkind toch iets anders is dan een eigen kind.’’ Het al dan niet voortzetten van het contact wordt een bewuste keuze, die meestal zonder problemen door zowel ex-stiefkind als -ouder kan worden gemaakt. ,,Alleen als de biologische ouder ertussen gaat staan, kan het tot conflicten leiden, maar dat heb ik nog nooit meegemaakt.’’
Meike Huber (41) hoefde niet lang na te denken over het contact met haar stiefkinderen, toen ze de relatie met hun vader verbrak. ,,In het begin vond ik het doodeng om hun stiefmoeder te zijn, maar het is jaren goed gegaan en ben echt gek op ze.’’ En er is een belangrijke tweede reden waarom ze haar ex-stiefkinderen dichtbij houdt. ,,Ik wil dat ze een goede band behouden met hun halfbroertje. Drie-en-een-half jaar geleden heb ik namelijk een kindje gekregen met hun vader.’’
De komst van een nieuw kind in een samengesteld gezin geeft de verhouding een nieuwe draai. ,,Je bent als stiefkind en -ouder niet langer vrijblijvend met elkaar verbonden. Het kindje vormt een bloedband, er ontstaat een nieuw gezin,’’ vertelt stief- coach Vloet. Meike merkte na de geboorte van haar zoontje dat het contact met haar stiefkinderen intenser werd. ,,Ik zag hoe de middelste helemaal verliefd werd op zijn halfbroertje; op mijn kindje. Dat raakte me.’’ Nu Meike niet langer een relatie heeft met hun vader is het soms lastig om haar ex-stiefkinderen te blijven zien. ,,Ze worden ouder, krijgen een eigen leven en zijn niet altijd thuis als ik met mijn zoon bij hun vader op bezoek kom.’’ Toch zal ze altijd contact blijven onderhouden. Meike: ,,Mijn kind is hun halfbroer en dat zal nooit veranderen.”
Ook Elisabeth (27) maakte de keuze om de ex van haar vader te blijven zien toen ze vijf jaar geleden hoorde dat haar vader en stief- moeder uit elkaar gingen. ,,De scheiding was een klap die ik niet had zien aankomen,’’ vertelt ze. Elisabeth woonde al op zichzelf, waardoor ze iets minder merkte van de breuk. ,,Maar ik was zeker verdrietig.’’ Twaalf jaar lang was Desireé als stiefmoeder een stabiele factor in het leven van Elisabeth geweest. ,,In het begin vond ik het natuurlijk niks, zo’n nieuwe vrouw in mijn leven,’’ zegt ze. Maar Desireé wist langzaam haar vertrouwen en goedkeuring te winnen. ,,Heel ontspannen, zonder dat ze moeder probeerde te spelen.’’ In de eerste periode na de scheiding verliep het contact wat onwennig, maar de twee zetten door. Elisabeth: ,,We waren wat afstandelijker, denk ik. Maar ik houd van haar. Daar kan niemand iets aan veranderen.” En nu lunchen ze maandelijks met z’n tweeën en dan maken ze zelfs grapjes over Elisabeths vader, de ex van Desireé. ,,Dat zou ik met mijn moeder nooit doen, omdat dat veel dichterbij komt. Desireé is een soort vriendin.’’
Dat wilde Gerard (62) aanvankelijk ook wel, zo’n warme band met de dochter van zijn ex. Toen zijn vrouw vreemdging, met uitgerekend zijn broer, verbrak hij het huwelijk van nog geen drie jaar. In het begin onderhield Gerard nog contact met zijn ex-stiefdochter. ,,Ze zocht me op en dat deed me goed.’’ Maar toch bloedde het contact dood. ,,Ze deed afstandelijker dan voorheen en ik merkte dat ik via haar aan haar moeder en alle ellende werd herinnerd.’’ Nu is er geen contact meer. ,,Het is beter zo. Ik heb het afgesloten.’’
Elisabeth, Desireé, Saskia en Gerard wilden niet met hun echte naam in dit artikel.
Tips voor ex-stiefouders
Denk áán, maar niet voor de kinderen
Kinderen weten als geen ander waar ze zich goed bij voelen en kunnen dit, zeker vanaf een jaar of 7, prima verwoorden. Wees eerlijk over de veranderingen die gaan komen en vraag hoe zij hiermee om willen gaan. Hun wensen horen, betekent niet automatisch dat ze hun zin krijgen, maar zorgt wel voor wederzijds vertrouwen.
Schuif je ego opzij
Hoe gekwetst je ook bent; kinderen staan hier los van. Het belang van een zo ontspannen mogelijke omgang is belangrijker dan jouw gevoel. Probeer je ego aan de kant te zetten wanneer je keuzes maakt die betrekking hebben op je ex- stiefkinderen.
Wees eerlijk naar jezelf
Niemand anders dan jij weet welk contact met je ex-stiefkinderen je het prettigst vindt. Wees daarover dus eerlijk. Ook wanneer dit betekent dat je liever geen contact meer hebt. Tegen je gevoel in iets voortzetten, maakt uiteindelijk meer kapot dan heel.
Dit zegt de wet
Omgangsregeling
Bij een scheiding kan de stiefouder de rechter verzoeken een omgangsregeling met zijn of haar ex-stiefkind vast te stellen. De ex-stiefouder moet in een nauwe persoonlijke betrekking tot het kind staan. Bovendien moet een eventuele omgangsregeling in het belang zijn van het kind.
Levensonderhoud
Bij het verbreken van het huwelijk of geregistreerd partnerschap door scheiding of overlijden, is een ex-stiefouder niet langer verplicht om de ex-stiefkinderen op te voeden en te verzorgen. De financiële plicht tot het in levensonderhoud voorzien van de (minderjarige) kinderen komt eveneens te vervallen.
Erfrecht
Omdat er geen bloedlijn is, erft een (ex-)stiefkind alleen direct als hij of zij is opgenomen in het testament van de stiefouder. Hij is dan een ‘aanverwante’.
De cijfers
- 4665 vrouwen zijn in 2012 voor de tweede keer gescheiden. Hierbij waren 4132 kinderen betrokken.
- 4836 mannen zijn in 2012 voor de tweede keer gescheiden. Hierbij waren 4529 kinderen betrokken.
Jan Latten, demograaf bij het CBS, merkt op dat de cijfers niet zomaar bij elkaar kunnen worden opgeteld om tot het totaal aantal kinderen te komen. ,,Er kan overlap bestaan. Bovendien hebben we geen zicht op niet-gehuwde ouderparen die uit elkaar gaan. Wel kunnen we met zekerheid zeggen dat de breekbaarheid van relaties nog steeds toeneemt. De kans dat een kind opgroeit bij biologische ouders wordt dus kleiner.’’
Tekst: René van der Meer
Foto: Joost Hoving
Bron: AD d.d. 02-11-2013
